Kurzętnik

Zamek w Kurzętniku, gmina Kurzętnik

fot. luty 1994

Od 1291 do 1772 roku Kurzętnik wraz z zamkiem był ośrodkiem dóbr kapituły chełmińskiej, która przed 1330 rokiem lokowała tu miasto. Zamek w Kurzętniku został zbudowany po 1331 rokiem, po najeździe Litwinów pod wodzą Gedymina. Budowę zamku zakończono przed 1361 rokiem. Został on zbudowany na wysuniętym w stronę Drwęcy stromym cyplu zbocza doliny, na miejscu jednego ze świętych gajów pruskich. Zamek został wzniesiony z kamieni narzutowych ociosanych w licu ścian, w niektórych partiach wzmocniono cegłą. Zespół obronny składał się z zamku i podzamcza. Zamek właściwy na planie prostokąta o wymiarach około 25 m x 28 m. Był to jednotraktowy budynek z niewielkim dziedzińcem od południa, związany bezpośrednio z murami podzamcza, które usytuowano za zamkiem (ewenement w krzyżackim budownictwie militarnym), po jego północnej stronie. Podzamcze otoczone było murami wzmocnionymi dwiema basztami – kwadratową po stronie wschodniej i prostokątną od zachodu. Zamykała je od północy kaplica p.w.  św. Krzyża, zapewne obronna, wzniesiona w narożniku cypla. Prawdopodobnie na przełomie XIV i XV wieku zamek właściwy przebudowano na wielki dom mieszkalny oraz otoczono go murami z trzech stron: od południa, wschodu i zachodu. Wjazd na zamek znajdował się od strony południowej, przez most nad suchą fosą, przekopaną w miejscu naturalnego obniżenia terenu, odcinającego kulminację wzgórza od wysoczyzny. Najprawdopodobniej wjeżdżano tak jak obecnie: przez most, który znajdował się po wschodniej stronie fosy (w miejscu, gdzie obecnie jest ona zasypana), następnie wzdłuż południowych i zachodnich murów zamku właściwego. Precyzyjne odtworzenie planu całego założenia obronnego nie jest możliwe bez przeprowadzenia wykopów archeologicznych. W czasie przekopywania ruin zamkowych w 1914 roku znaleziono tu działo krzyżackie typu bombarda, datowane na początek XV wieku (obecnie eksponowane w muzeum zamkowym w Kwidzynie). Powierzchowne badania terenowe przeprowadzono w Kurzętniku w latach 60-tych.

  • Największe swoje dni zamek przeżył w lipcu 1410 roku, kiedy to właśnie tu miała odbyć się największa z bitew "Wielkiej wojny", jednak Jagiełło postanowił dać łupnia krzyżakom w innym miejscu - pod Bździochami..., tj. pod Grunwaldem :)
  • Tragiczne losy zamku oraz Kurzętnika związane są z „wojną głodową”, kiedy to królowi Władysławowi Jagielle i ks. Witoldowi udało się zebrać armię liczącą ok. 40 tysięcy. 2 sierpnia 1414 roku dotarła pod Kurzętnik część wojsk polskich (pospolite ruszenie z Kujaw i ziemi dobrzyńskiej). Załoga zamku skapitulowała po otrzymaniu gwarancji bezpieczeństwa. Oblegający jednak nie dotrzymali słowa. Obrabowano i spalono zamek, folwark i kaplicę. Ponadto zniszczono Kurzętnik, który spalono wraz z kościołem. Dewastowano i palono okoliczne kościoły, zabijano ludność chłopską i księży.
  • W 1454 roku, na początku wojny 13-letniej, zamek był oblegany i zdobyty przez wojska wielkiego mistrza  Ludwika von Erlichshausena. Został on spalony za przynależność  do Związku Pruskiego, który wypowiedział posłuszeństwo Zakonowi. W 1466 roku na mocy II pokoju toruńskiego wraz z ziemia chełmińską, Kurzętnik stał się częścią Polski.
  • Wg kronikarza Hennebergera w 1595 roku sterczały na zamku już tylko zwaliska.
  • Dalszych zniszczeń zamek doznał w czasie najazdu szwedzkiego w 1656 roku. Po pożarze w 1659 r. pozostała mieścina „vastata et desolata baello, ferro et incendio”, aż do roku 1664  pustą i opuszczoną.
  • Lustracja przeprowadzona pod dziesięciu latach określiła zamek jako ruinę.
  • Do czasów współczesnych zachowały się jedynie fragmenty budynków, kaplicy i murów obwodowych, a także podpiwniczenie obu baszt, które wzmacniały mury podzamcza.

Tekst: Andrzej Korecki.

Legenda

Jedna z legend głosi, że przed wiekami w zamkach w Bratianie i w pobliskim Kurzętniku mieszkali dwaj bracia. Ich zgodne sąsiedztwo nie trwało długo. W gniewie przyrzekli sobie, że już nigdy nie spotkają się na ziemi. Udanej próby mediacji pomiędzy zwaśnionymi braćmi podjął się trzeci brat. Przysięga jednak obowiązywała. By wybrnąć z kłopotliwej sytuacji, bracia zaczęli drążyć podziemny ganek, który po kilku latach pracy połączył dwa zamki. Tu, pod ziemią, spotykali się często, żałując pochopnie złożonej przysięgi. Pomimo poszukiwań nikomu nie udało się dotychczas odszukać podziemnego ganku łączącego dwa bliźniacze zamki. www.pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_w_Kurzętniku