Bolczów

gmina Janowice Wielkie

fot. lipiec 2009

Średniowieczna warownia w Janowicach Wielkich jest przykładem rozbudowanego w kilku fazach zamku wyżynnego, znakomicie wykorzystującego uwarunkowania terenowe, w tym wypadku malownicze formacje skalne występujące w Rudawach Janowickich. Ruiny zamku rycerskiego znajdują się, na granitowej górze (561 m n.p.m.) wznoszącej się nad okolicą. Zamek zwany jest od średniowiecza imieniem Bolka (1375 r. das Bolzenschlos, później Bolkoschlos, Bolzenstein). Według niektórych badaczy zbudował go w II połowie XIV wieku rycerz Clericus von Boltz, dworzanin książąt świdnicko-jaworskich. Jednak według innych wiadomości zamek ten był zbudowany w latach 1163-1201 przez księcia Bolesława Długiego dla ochrony leżących w okolicy domów i kopalni. Clericus Bolze w latach 1370 stał się właścicielem pobliskiej wsi Mniszków, kupując ją wraz z kopalniami od Heirich der Baier.

Budowa zamku zakończyła się zdaniem niektórych historyków prawdopodobnie przed 1386 r., kiedy niedaleki Sokolec przeszedł w ręce rycerza Hannosa Reinbabena. Wykorzystano tu maksymalnie istniejące ukształtowanie terenu i istniejące samotnie stojące skały, które połączono kamiennym murem, co utworzyło dziedziniec. Na jednej ze skał wybudowano kwadratową wieżę, a po przeciwnej stronie dziedzińca budynek mieszkalny łączący się z domem kapelana, do którego schody wykuto w skale. Obok wieży znajdował się dom kobiet. W skale wykuto studnię, na południowo-wschodniej stronie dziedzińca wybudowano piekarnię i kuchnię.

Mający stanowić odtąd siedzibę rodu, strzegący biegnących w pobliżu szlaków handlowych gmach został w 1433 roku zniszczony przez reprezentujących interesy biskupa wrocławskiego mieszczan świdnickich, którzy przybyli tu zbrojnie, starając się położyć kres częstym rabunkom na drogach - właściciele Bolczowa nie dość bowiem, że sympatyzowali z husytami, to nie stronili też od raubritterstwa, czyli bandyckich najazdów na tabory kupieckie. Starosta księstwa świdnicko-jaworskiego, Konrad von Hochberg, 15 października 1512 roku sprzedał wsie Mniszków, Miedzankę, Janowice i Bolzenstein razem z wszystkimi kopalniami i placami kopalnianymi Halsowi Diepold von Burghaus.

Po zniszczeniach wojennych zamek został odbudowany dopiero w latach 1517—1518 prawdopodobnie przez Hansa Dippolda von Burghaus. Powstał wtedy dziedziniec, a w południowym narożniku wzniesiono wieżę obronną, zaś w murach rozmieszczono szereg strzelnic. Do odbudowy wykorzystano naturalne skały, tworząc monolityczną budowlę. Był to jeden z najsilniejszych punktów strategicznych, szczególnie ważny dla Śląska z uwagi na burzliwe wtedy czasy, związane z częstymi walkami o utrzymanie tego regionu przy koronie czeskiej.

W 1537 roku Hans Dippold von Burghaus sprzedałdobra w Mniszkowie, Miedziance i Janowicach oraz zamek Bolczów królewskiemu sekretarzowi Jobstowi Ludwigowi Dietzowi. On wydał w 1539 roku nowe Prawo górnicze mające 113 artykułów w tym 13 artykuł traktował o zwolnieniach kopalń z podatków. Mimo tego po 4 latach tj. w roku 1543 sprzedał wszystkie swoje posiadłości braciom Hansowi i Franzowi Hellmann. Wówczas to nastąpiło dalsze umocnienie warowni w związku z zagrożeniem Śląska ze strony Turków. W latach 1520—1550 zamek ponownie rozbudowano i unowocześniono. Wzniesiono wysunięty przed wieżę bramną kamienny mur oraz zbudowano basteję, suchą fosę. Przystosowano także mury do broni artyleryjskiej poprzez wykonanie strzelnic kluczowych. Prace kontynuowano do 1550 r. Prawdopodobnie również wtedy wykuto od strony barbakanu fosę, przez którą przerzucono most. Następnymi właścicielami zamku była rodzina Schaffgotsch. Daniel von Schaffgotsch dokonuje w latach 1608-1609 niewielkiej przebudowy zamku.

Bolczów na starych rycinach i pocztówkach oraz plan zamku.

Podczas wojny trzydziestoletniej zamek pierwotnie służył za schronienie okolicznej ludności różnego stanu, wkrótce jednak został wzmocniony i obsadzony załogą cesarską, by poddać się pod naporem sił szwedzkich w roku 1641. Cztery lata później, przypuszczalnie na skutek zdrady jednego z obrońców, 5 grudnia 1645 został ponownie zdobyty i spalony przez Szwedów - spłonęła wówczas drewniana konstrukcja wraz z poszyciem i więźbą dachową. Od tamtego czasu Bolczów nie powrócił już do swej dawnej świetności. Będący w stanie mocno zaawansowanej, lecz wciąż pięknej ruiny stał się atrakcją turystyczną okolicy, m.in. w 1824 zwiedzał go król pruski Fryderyk Wilhelm III wraz z małżonką hrabiną Augustą von Harrach i cesarzową rosyjską Aleksandrą, a kilka lat później bawił tu książę, przyszły cesarz Niemiec Wilhelm I. W roku 1848 mieszkający w Janowicach hr. Wilhelm Stolberg-Wernigerode kupił zamek, a następnie przystąpił do zabezpieczania oraz fragmentarycznej rekonstrukcji rozsypujących się murów, uporządkował okoliczny teren i przywrócił do stanu używalności zasypaną studnię. W celu poprawienia warunków bezpieczeństwa odwiedzających wybudowano drewniane schody i poręcze, aby można było korzystać z punktów widokowych na panoramę Karkonoszy.

W końcówce XIX wieku przy murze zamykającym dziedziniec zamku górnego zbudowano małe schronisko turystyczne, które miało jakoby mieścić się w dużej Sali Rycerskiej. Była to tylko reklama, a z ówczesnych opisów wynika, że był to raczej skromny bufet. Przy okazji przeprowadzono prace nad zabezpieczeniem ruin. Po 1945 roku schronisko w zamku przestało funkcjonować, a pozbawiony dozoru obiekt zaczął popadać w ruinę. Dopiero w 1965 roku przeprowadzono prace zabezpieczające, usunięto zbędne drzewa, oczyszczono koronę murów i wykonano nowy most i bramę.

Najstarszą częścią założenia pozostaje zamek górny, który zajmuje obszar między dwiema formacjami skalnymi częściowo włączonymi w obwód obronny. Na wzgórzu północno-zachodnim, zwanym Kapelanią, stanął kamienny gmach mieszkalny o wymiarach ok. 7,8x20 metrów, podpiwniczony, w przyziemiu dwuizbowy, którego mury przetrwały do dziś. Po przeciwnej stronie wybudowano narożną czworoboczną basztę obronną, w kurtynie południowej zlokalizowano bramę, wiodącą na nieregularne podzamcze. W centralnej części dziedzińca znajdowała się wykuta w skale cysterna na wodę. Nowożytną fazę rozwoju zamku przedstawia dobrze zachowany system bramny z wieżą, basteją i barbakanem prowadzącym do mostu nad fosą.

Tekst pochodzi ze strony: www.rudawyjanowickie.pl