Ciechanów
Zamek w Ciechanowie, gmina Ciechanów
fot. lipiec 2013
Niestety budynek wciśnięty od strony dziedzińca między dwie wieże w XXI wieku nie prezentuje się zbyt ładnie, łagodnie to określając. Domyślam, że chodziło o poszerzenie możliwości wystawienniczych, prowadzenia zajęć, spotkań itp., lecz można było wybudować coś bliższego wyglądem średniowieczu. Już się boję jak zostanie zrekonstruowany tzw. Dom Wielki (Duży) po drugiej stronie dziedzińca.
fot. jakiś czas temu
Kiedy około 1355 roku zaczęto budować zamek ciechanowski, na Mazowszu panował książę Siemowit III z linii Piastów Mazowieckich. Mazowsze było szczególnie narażone na najazdy litewskie, które pustoszyły ziemie księstwa mazowieckiego, aż do 1385 r. Na przełomie XIV i XV wieku zamek pełnił rolę obronnego zamku granicznego, gdyż granica Państwa Krzyżackiego przebiegała wzdłuż rzeki, tuż za północnym murem zamku. Zamek ciechanowski był praktycznie nie do zdobycia i nigdy nie został zajęty przez wrogów, chociaż takie próby podejmowali Krzyżacy, czego dowodem są znalezione w fosie zamkowej, w trakcie badań archeologicznych, dwa miecze i inne fragmenty uzbrojenia rycerzy zakonnych.
Największy okres świetności zamku to panowanie księcia Janusza I, syna Siemowita, który po klęsce Krzyżaków pod Grunwaldem w 1410 r. przebudował zamek ciechanowski na swą rezydencję, stawiając okazały budynek mieszkalny, podnosząc poziom dziedzińca o 1,5 m oraz kładąc ozdobny bruk. Podniesiono wieże i mury do 7 m (poprzednio 5), wzmocniono mury zamku 5 metrowej szerokości wałem gliniano-ziemnym umocnionym drewnianą palisadą i wykopano 18 m. szerokości fosę, której brzegi wyłożono balami dębowymi o długości ponad 5 m. Zaplecze gospodarcze zamku (stajnie, chlewy, obory) było umieszczone poza jego murami, na olbrzymiej platformie drewnianej, na którą się wchodziło z furty zachodniej (dzisiejsza brama główna). Na południe od zamku, na wysokiej skarpie, Janusz I ulokował w 1400 r. nowe miasto Ciechanów z prostokątnym rynkiem, otwartym na okazałą rezydencję książęcą.
Forma zamku – prostokąt o wymiarach 48 x 57 m – z jednym budynkiem przy bramie południowej (dla załogi), dwóch wieżach od strony wjazdu i olbrzymim, pustym dziedzińcem przypominała wczesnośredniowieczne zamki z Bliskiego Wschodu – zamki bizantyjskie. Miał on podobne przeznaczenie – służył do schronienia ludności miasta, wraz z najcenniejszym dobytkiem w okresie zagrożenia przez wroga. Jedyną drogą do zamku, od strony miasta, przez bagniste rozlewiska rzeki Łydyni był drewniany most, o długości prawie 300 m., łatwy do demontażu.
Za panowania następnych książąt zamek był ważnym punktem administracji Księstwa Ciechanowskiego, miejscem rokowań międzynarodowych oraz twierdzą, w której przechowywano skarbiec książęcy. Był przebudowywany i dostosowany do użycia broni palnej. Między innymi podwyższono mury do obecnej wysokości (ok. 10 m) i wieże – do 21 m, wybito otwory strzelnicze i wyposażono załogę zamku w działa i strzelby. Wejście główne przeniesiono do furty zachodniej, którą umocniono murowanym przedbramiem i mostem zwodzonym.
Po śmierci księcia mazowieckiego Janusza II w 1495 r. zamek zaczął się chylić ku upadkowi, a po włączeniu Mazowsza do Korony w 1526 r. całkowicie stracił na swym znaczeniu i pod rządami starostów królewskich powoli popadał w ruinę. Pewne próby remontu zamku były prowadzone za królowej Bony (żony Zygmunta Starego Jagiellona), która władała zamkiem w ramach tzw. wdowiej oprawy. Po jej wyjeździe z Polski w 1556 r. więcej takich działań nie podejmowano. W połowie XVII w., w czasie „potopu szwedzkiego” zamek został zajęty przez Szwedów i spalony. Od tego czasu był już ruiną, położoną za miastem, na rozległych, zabagnionych łąkach.
Po II rozbiorze, w 1803 r., Prusacy, którzy władali znaczna częścią Mazowsza, rozebrali zabudowania wewnątrz zamku, z pozyskanej cegły budując browar w Opinogórze. Pozostawili mury zewnętrzne, których nie byli w stanie naruszyć. Ruiny zamku w XIX w. przyciągały malarzy, pisarzy i poetów, którzy pozostawili bardzo ciekawe opisy oraz rysunki zamku.
stare widoki zamku na kartkach pocztowych
W latach 60. XX w. rozpoczęto proces odbudowy zamku, który w końcu stał się obiektem muzealnym, o charakterze „trwałej ruiny”, z niewielką ekspozycją muzealną na basztach i w zrekonstruowanej piwnicy zamkowej tzw. „sali gotyckiej”.
W latach dziewięćdziesiątych XX wieku na zamku odbywały się koncerty muzyki metalowej pod nazwą S'thrash'ydło. Thrash, dla niewtajemniczonych, to taka odmiana metalu. Heavy metalu. Koncerty wznowiono zresztą na błoniach zamkowych w XXI wieku.
plakaty S'thrash'ydła
Pod koiniec W 2005 r. Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie, dzierżawca obiektu, ogłosiło konkurs na rewitalizacje zamku, chcąc ożywić obiekt. Rozpoczęto ponownie badania archeologiczne i wykonano projekt odbudowy, wpisując w starożytne mury nowoczesną architekturę i funkcje. Badania archeologiczne prowadzone w latach 2007 – 2008 przyniosły nadspodziewane rezultaty, okazało się bowiem, że w najniższych warstwach pod dziedzińcem zamkowym odsłonięto drewniane i kamienno-ceglane konstrukcje z końca XIII w.
Wizerunek zamku pojawił się również na napoju produkowanym w Ciechanowie od wieków. Poniżej kilka "średniowiecznych" i "renesansowych" przykładów ;).
Tekst na podstawie historii z www.muzeumciechanow.pl oraz wrażeń własnych.
więcej: