Olsztyn

Zamek w Olsztynie, miasto Olsztyn

fot. sierpień 2013

fot. archiwalne oraz ryciny (zbiory Muzeum Warmii i Mazur oraz Instytutu Sztuki PAN)

Zamek wzniesiono w wieku XIV i XV. Barokowe skrzydło pochodzi z przebudowy w latach 1756-58. Fosa zamkowa została osuszona w XIX w. Zamek był w latach 1397-1772 siedzibą kanonika-administratora dóbr kapituły warmińskiej. W latach 1516-19 i 1520-21 funkcję tę pełnił tu Mikołaj Kopernik. Krótko mówiąc: "był z zawodu dyrektorem". W styczniu 1521 r. zorganizował obronę zamku przed wojskami Zakonu Krzyżackiego. Po I rozbiorze Polski zamek został przekazany w użytkowanie gminie ewangelickiej. Zmienił nieco zamek remont i regotyzacja pod kierownictwem pruskiego ministra ochrony zabytków Ferdynanda von Quasta w latach 1865-71. W latach 1909-11 wzniesiono łącznik pomiędzy północnym a wschodnim skrzydłem, przeznaczony na mieszkanie prezydenta rejencji, na dziedzińcu wybudowano pseudogotycką klatkę schodową a w salach reprezentacyjnych obniżono poziom podłóg o 1,2 m. We wnętrzach zamkowych zorganizowano w 1921 r. Muzeum Regionalne prezentujące wystawy etnograficzne i sławiące zwycięstwo plebiscytowe Niemiec w dniu 11 lipca 1920 r. W zamku obecnie mieści się Muzeum Warmii i Mazur powstałe w 1945 roku. Muzeum gromadzi pamiątki przeszłości regionu z zakresu archeologii, historii i numizmatyki, sztuki dawnej i współczesnej, rzemiosła artystycznego, piśmiennictwa, kultury ludowej. Do zbiorów muzeum należą m.in. kolekcje: rzeźby gotyckiej, malarstwa religijnego Warmii, portretu holenderskiego, wyrobów konwisarskich i ludwisarskich, grafiki współczesnej. Na dziedzińcu zamkowym od 1974 r. na początku lipca odbywają się Spotkania Zamkowe „Śpiewajmy Poezję”. W roku 2013 na terenach zamkowych odbył się II Warmiński Festiwal Dziedzictwa Browarniczego z konkursem piw domowych, jarmarkiem wyrobów regionalnych i wieczornym koncertem rockowym z Lao Che w roli głównej. Więcej na stronie: http://warmia-browarnictwo.pl.

W olsztyńskim zamku znajduje się niezwykła pamiątka po Mikołaju Koperniku. Jest to tablica astronomiczna służąca do przedstawienia pozornego ruchu słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej połączona ze swoistą formą zegara słonecznego.

Mikołaj Kopernik wykonał tablicę podczas swojego pobytu na zamku, kiedy sprawował urząd administratora dóbr kapitulnych (1516-1521).

Tablica ma wymiary 705x140 cm i została wykreślona na pokrytej tynkiem ścianie krużganka skrzydła północnego, tuż nad wejściem do komnaty, w której mieszkał administrator. Do dziś zachowały się duże fragmenty tego wyjątkowego zabytku.

Narzędzie to jest wynikiem obliczeń i analizy przestrzeni olsztyńskiego zamku. Jego dolną granicę wyznacza cień kalenicy skrzydła południowego zamku, górną sufit (choć można snuć domysły, że linie były kreślone także tam). Krańce tablicy wyznaczone są przez możliwości operowania słońca i wysokości murów kurtynowych zamku. Ostatnie badania pozwalają sądzić, że także linie zostały wyliczone i naniesione na tynk przed rozpoczęciem pomiarów.

Działanie tablicy polega na tym, że 15 linii oddaje obraz refleksji pozornego ruchu słońca – w pięciodniowych odstępach – w okresach bezpośredniej bliskości równonocy. 14 linii – 9 przed i 5 po równonocy – oznaczonych kolorem czerwonym ma postać hiperboli. Linia 10 zaznaczona kolorem niebieskim oznacza równonoc i jest prostą. Przyjmuje się, że zachowane na tej linii litery układały się w kapitalikowy napis „EAQUINOCTIUM”.

Znajdujące się na tablicy linie czarne są pozostałością dziennego zegara słonecznego. Niestety znaczne ubytki w przestrzeni tablicy, słaby stan zachowania jej oznaczeń i wielokrotne przemalowywanie, powodują, że kryje jeszcze wiele tajemnic i nadal fascynuje badaczy.

Drugi akapit to tekst Pawła Błażewicza ze strony http://muzeum.olsztyn.pl.